I.Göktürk (Kök Türk Devleti) Özellikleri

4 Mart 2014 Salı AhmetZekiTasgar Tarafından Yazılmıştır.

Juan Juanlar’ın 551-552 yılındaki mağlubiyeti ile Orta Asya’da, Türk adını ilk defa kullanan Kök Türk Devleti doğdu. Bu devletin ilk kağanının adı Orkun bengü taşlarında Bumin şeklinde geçmektedir.

Gök Türk Devleti'nin merkezi doğudadır. İlk kağan Bumin’ın devrin Çin kaynaklarındaki ünvanı İ-li k’o-han (Türkçesi İl veya İlig ya da İl(l)ig Kağan) şeklinde geçmektedir.

Aynı Çin kaynaklarında Schi-tien-mi Köl Tigin ile Bilge Kağan abidelerinde ise İs-te-mi şeklinde geçen Bumın Kağan’ın kardeşi ise, imparatorluğun batısında, merkez olan doğuya, bağlı bir yabgu (sonra kağan?) idi.

552 yılında Bumın’ın ölümü üzerine Bumın’ın oğulları sırayla kağan oldular.

552-553 yılları arasında Çin kaynaklarında K’o-lo K’o-han (Kara Kağan) şeklinde geçen oğlu, 553-572 yılları arasında Çin kaynaklarına Mu-han K’o-han Sogd kaynaklarında ise Mugan Gagan şeklinde geçen diğer oğlu, 572-581 yılları arasında ise Çin kaynaklarında Er-fu K’o-han ‘Küçük Kağan’ ünvanı ile zikredilen Nie-t’u K’o-han veya Sche-t’u K’o-han, kağan olmuştur.

Bu kağanın adı Sogd kaynaklarında Nuaar Gagan (belki Nivar Kağan) şeklinde geçmektedir.

581-587 yılları arasında da, Çin kaynaklarında Scha-polüe K’o-han (İşbara Kağan) adı ile geçen kağan tahtta idi.

Hakanlığın batı kanadında ise, İstemi’nin 576 yılındaki ölümü üzerine, adı Çin kaynaklarında Tien-küe ve Ta-t’au şeklinde geçen ve Türkçesi Tardu olarak kabul edilen yabgu rütbesindeki Tardu, babası İstemi’nin yerine, tahta geçti ve bir müddet sonra da bağımsızlığını ilan etti.

Böylece Gök Türk Devleti, Doğu Gök Türk Devleti ve Batı Gök Türk Devleti olmak üzere ikiye ayrıldı.

Doğu Gök Türk Devleti 630 yılında Çin hakimiyeti altına girmiştir. Birçok defa Çin hakimiyetinden kurtulmaya teşebbüs edilmiş, nihayet 682 yılındaki bir ayaklanma ile bu hakimiyetten kurtulunmuştur.

630-682 yılları arasında bu devreyi, fetret devri olarak tavsif edebiliriz. Bu fetret devrinden sonraki 682’den 745’e kadar olan ve Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk kitabelerinde anlatılan ikinci devreye ise İkinci Gök Türk Devleti devresi adını vereceğiz.”